Balıkesir Yöresi Halk Oyunları Hakkında Genel Bilgi
Coğrafi olarak incelendiğinde erkek oyunlarında Edremit Körfezi çevresinde ve Körfez’e yakın bölgelerde zeybek, Merkez ilçelere yakın bölgeler, ovalık bölgeler ile Kuzey Balıkesir coğrafyasında güvende ve bengi tipindeki alt zeybek türleri, doğudaki dağlık bölgede ise daha çok Yörük karakterli kaşıklı zeybek oyunlarının ağırlıkta olduğu görülmektedir. Kuzey Balıkesir olarak adlandırdığımız kültür çevresini oluşturan Gönen, Edincik civarlarında oynanan oyunlar da Balıkesir oyun yapılarını barındırmaktadır. Bu yüzden yörede tek bir yöre tavrı bulunmamaktadır. Yöredeki oyunların ortak özellikleri genel olarak toplu olarak oynanması ve daire, düz çizgi ve karşılıklı geçişler şeklinde icra edilmesidir. Bir oyunun ortaya çıkmasında, her etnoğrafik kültürün kendi özellikleri yanında coğrafi özellikler de etkili olmuştur. Kadın oyunlarını etnoğrafik karaktere göre ayırabilmek kolaydır. Buna göre Manav oyunları, Yörük oyunları ve Tahtacı-Türkmen oyunları derlenmiştir. Bu etnoğrafik grupların giyim usulleri de birbirinden farklılık göstermektedir. Ayrıca 93 Muhacırleri’nden de (Bulgaristan) oyunlar ve giysiler kayda geçmiştir.
1927 yılından sonra Pamukçu Erfene gecelerinde oda oyunu olarak oynanan Pamukçu oyunlarının, meydanlara taşınmasıyla ortaya çıkan Balıkesir Yöresi Halk Oyunları kavramı çerçevesinde günümüze değin pek çok çalışma yapılmıştır. Pamukçu Bengi Ekibi, Türkali Köyü Ekibi, Dursunbey-İsmailler Köyü Ekibi ve Milliyet Gazetesi Yarışmasına katılan Necatibey İlköğretmen Okulu Kadın Ekibi Balıkesir Yöresi Halk Oyunları’nın temel taşlarını oluşturmaktadır. 1984 yılında MEB yarışmalarının başlamasıyla; Balıkesir sahneleri, yöresel giysi sayısı ve oyun repertuvarı gelişmiştir. Balıkesir Yöresi’nin beş kültür çevresinden oyunlar ve giysiler derlenerek “Balıkesir Yöresi Halk Oyunları” çalışmaları günümüze kadar gelmiştir. Balıkesir Yöresi Halk Oyunları çalışmaları değerlendirildiğinde, 2010’lu yıllarla birlikte daha popüler olması nedeniyle diğer Ege illerinin oyun yapılarının taklit edildiği ve özgünlükten kopulduğu görülmektedir. Balıkesir Yöresi ekiplerinin yarışma gösterilerinde, diğer gösterilerde veya Balıkesir tanıtımlarında diğer Ege illerine özenti ve oyunların zeybekleşmesi görülmektedir. Bunun önüne geçilmelidir.
Balıkesir Yöresi Halk Oyunları coğrafyaya göre analiz edilebilir. Buna göre Balıkesir Yöresi beş kültür çevresine ayrılabilir. Bunlar; Ova kültür çevresi, Dağ kültür çevresi, Kazdağı kültür çevresi, Kuzey Kozak kültür çevresi, Kuzey Balıkesir kültür çevresi. Oyunların ortaya çıkmasında ve kültür çevrelerine göre farklılaşmasında etnoğrafik kültürlerin ve coğrafyanın durumu etkili olmuştur denebilir. Ova kültür çevresinde oyunlar birbirine benzer. Ova kültür çevresinde Türkiye’nin başka yerlerinde görülmeyen özgün Balıkesir oyunları tespit edilmektedir. Dağ kültür çevresinde oyunlar birbirine benzer. Dağ kültür çevresinde de Türkiye’nin başka yerinde görülmeyen Balıkesir yöresine özgü oyunlar ve figürler tespit edilmektedir. Kazdağı kültür çevresinde oyunlar birbirine benzer. Kuzey Kozak kültür çevresinde oyunlar Bergama’dan etkilenmiştir ve birbirine benzer. Kuzey Balıkesir kültür çevresinde Çerkes, Muhacır, Pomak gibi göçmen kültürler dominant hale gelmiştir ancak yerleşik kültür izlerine rastlanılabilmektedir.
Balıkesir Yöresi’ndeki Kültür Çevreleri
Balıkesir yöresinde ortaya çıkan halk oyunları kültürü beş kültür çevresine ayrılarak incelenebilir. Bunlar;
1-Dağ [Alaçamdağı-Ulusdağı ve çevresi] kültür çevresi:
Dominant kültürün Yörük kültürü olduğu bir alanda konar-göçerliğin etkisiyle daha çok hayvancılığa dayalı bir ekonomi üzerinde oyun kültürü gelişmiştir. Alaçamın batısında kalan köyler daha eski yerleşim birimleridir ve kendilerine Manav bile derler. Bir köyün eski mi yeni mi olduğu üçeteğinden anlaşılabilir. Sındırgı-Bigadiç-Kepsut kadın oyun karakteri ile Dursunbey kadın oyun karakteri arasında bariz farklar vardır.
2-Ova kültür çevresi:

Dominant kültürün yerleşik Manav kültürünün olduğu bu alanda tarıma dayalı bir yapı içinden doğan bir halk kültürü gelişmiştir.
18.yüzyıldan sonra özellikle ova kültür çevresine gelen Muhacır kültür, Manav kültürünü derinden etkilemiş ve birbiriyle etkileşim içerisine girmiştir. İki kültür birbiri ile alışverişte bulunmuş ova kültür çevresinde daha yeni ve melez bir kültür doğmuştur. Ancak temelinde yine Manav kültürü baskındır. Burada çok sayıda Çepni yerleşimi ile Türkmen (Türkali) yerleşimi de vardır.
3-Kazdağı kültür çevresi:
Dominant kültürün Tahtacı-Türkmen (Alevi) kültürünün olduğu bu alanda daha farklı bir yaşam ve kendine özgü yöresel zeybek oyun kültürü gelişmiştir. Yörük kültürü de belirgindir.
4-Kuzey Kozak kültür çevresi:
Kuzey Kozak Yaylaları ve Madra dağı çevresinde Yörük ve Manav kültürü bir arada güneydeki Bergama zeybek tavırlarından etkilenmiştir. Dağlık arazi dışında sahil kıyısı Balkanlardan ve Adalardan göç almıştır, Buralarda yöresel olarak nitelendirilemeyecek göçmen kültürleri vardır.
5-Kuzey Balıkesir kültür çevresi:
Dominant kültür Manav ve Yörük kültürü olmasına rağmen, yabancı kültürlerin yoğun göçüne maruz kaldığından yerel kültür dominantlığını kaybetmiştir. Kafkas, Tatar ve Pomak gibi yöreye yabancı kültürler baskın hale gelmiştir. Gönen çanağına yabancı kültürlerin gelmesi, Manav ve Yörük kültürünün devamını engellemiş ve kozmopolit bir yapı ortaya çıktığından halk oyunları kültürü unutulmuştur. Ancak hala bazı izler bulunabilmektedir.
Balıkesir Yöresi’nin Asli Etnoğrafik Grupları
Manav: 1862 yılından önce kendi istekleriyle yerleşik hayata geçen Türkmenlerdir. 1530 tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri’ne baktığımızda Balıkesir’in ovalık kesimlerinde pek-çok köyün kurulu olduğunu görüyoruz. İşte bu köyler Manav olarak adlandırılmaktadır.

Yörük: 1862 yılından sonra zorla yerleşik hayata geçmesi istenen ve zorla köyler kurdurulan Türkmenlerdir. Başlıca Yörük Grupları : Karakeçili, Yağcıbedir, Kılaz, Hardal, Nacakçı, Yüncü, Kubaş, Kızılkeçili, Şehitli, Söğütlü, Kirli Kubaş’tır. Köy sayısı olarak en çok bulunan Yörük grubu Karakeçililerdir.
Tahtacı: Kazdağlarında yaşayan Tahtacıların soyu Dobrucadan Karesi Beyliğine 1305’li yıllarda sığınan Sarı Saltuklu Türkmenlerine dayanır. Balıkesir’in iç kesimlerinde yaşayanların (Türkali-Kongurca-Mehmetler) kökeni ise daha farklı olup Mamalu Türkmenlerine dayanır ve 1703 yılında yerleşmişlerdir.
Çepni: (Çetmi)1691 yılından sonra Rakka-Halep civarından Balıkesir topraklarına göçen Kantemürlü adı verilen Çepni Türkmenleridir. (Günümüzdeki Çepniler bunlardır).
Balıkesir Yöresi olarak tescillenmiş oyunların listesi
Resmi halk oyunları yarışmalarında Balıkesir Yöresi olarak tescillenmiş kadın oyunlarının listesidir (50 adet):
- 1-Akpınar (Sındırgı)
- 2-Al Basmadan Donum Var (Savaştepe)
- 3-Al Geydim Alsın Diye (Balya)
- 4-Arabam Taşa Geldi (Balya)
- 5-Aman Yeşil Gönen (Gönen)
- 6-Asmaların Filizi (Savaştepe)
- 7-Aşağı Yelden (Sındırgı)
- 8-Aşağı Yoldan (Bigadiç)
- 9-Azime (Sındırgı)
- 10-Bandırmalı Güzelim (Bandırma)
- 11-Bağlarım (Savaştepe)
- 12-Bandırmadan Gece Geçtim (Bandırma)
- 13-Baydan Nazmiye (Savaştepe)
- 14-Çay Benim Çeşme Benim (Gönen)
- 15-Debboy Önünde Diken (Gönen)
- 16-Dereboyu Düz Gider (Gönen)
- 17-Demirciler (Savaştepe)
- 18-Doğanlar Köyü Ninnası (Balya)
- 19-Dur Efendim Dur (Kepsut)
- 20-Dursunbey Köy Havası (Dursunbey)
- 21-Entarisi Damgalı (Balya)
- 22-Eşmem Ben (Savaştepe)
- 23-Fatmam (Merkez)
- 24-Gaybuların Dağları (Gönen)
- 25-Hadi Yarim (Savaştepe)
- 26-Hatçam (Sındırgı)
- 27-Haydi Güzelim (Savaştepe)
- 28-İnce Memed (Savaştepe)
- 29-Karyolamın Demiri (Savaştepe)
- 30-Kayalar (Balya)
- 31-Kırmızı (Bigadiç)
- 32-Koca Oyun (İvrindi)
- 33-Kocaceviz (Bigadiç)
- 34-Lamba da Şişesiz Yanmaz Mı (Merkez)
- 35-Mendili Oyaladım (Merkez)
- 36-Mende (Susurluk)
- 37-Ninna (Balya)
- 38-Oğlan Havası (Balya)
- 39-Oğlanın Adı Hakkı (Bigadiç)
- 40-Sındırgı Oyun Havası (Sındırgı)
- 41-Suda Balık Oynuyor (Susurluk)
- 42-Şerifem (Sındırgı)
- 43-Şıngır (Susurluk)
- 44-Şükriyem (Susurluk)
- 45-Turnalar (Sındırgı)
- 46-Tüllek-İğde Dalı (Dursunbey)
- 47-Tünleme (Kepsut)
- 48-Yörük Dağı (Sındırgı)
- 49-Sarı Karınca (Merkez)
- 50-Şekerim Aman (Balya)
Resmi halk oyunları yarışmalarında Balıkesir Yöresi olarak tescillenmiş erkek oyunlarının listesidir (39 adet):
- 1-Ağır Hava (Merkez-İvrindi-Balya)
- 2-Alay Havası (Edremit-Havran)
- 3-Alçak Ceviz Dalları (Dursunbey)
- 4-Aşağıdan (Yılanı Yılanı) (Dursunbey)
- 5-Bağyüzünün Çamları (İvrindi)
- 6-Balya Ağır Havası (Balya)
- 7-Balya Bengisi (Balya)
- 8-Bandırma Karşılaması (Bandırma)
- 9-Çakır Ayşe (Burhaniye)
- 10-Dada Zeybeği (Dursunbey)
- 11-Doğanlar Zeybeği (Balya)
- 12-Edremit Güvende (Edremit-Havran)
- 13-Evleri Var Üst Başta (Dursunbey)
- 14-Eski Kozak Zeybeği (Gömeç)
- 15-Gönen Karşılaması (Gönen)
- 16-Harmandalı (Merkez)
- 17-İkili Güvende (Pamukçu)
- 18-İsmailli Zeybeği (Ayvalık-Burhaniye)
- 19-Karşılama (Merkez)
- 20-Kayalcanın Taşları (Dursunbey)
- 21-Kemeraltı Zeybeği (Balya)
- 22-Kız Bayıltan Zeybeği (Savaştepe)
- 23-Koca Arap Zeybeği (Edremit-Burhaniye)
- 24-Koca Kuş (Dursunbey)
- 25-Kocabaş Karşılaması (Balya)
- 26-Kocabaş Zeybeği (Balya)
- 27-Kocaceviz (Bigadiç)
- 28-Nacakçı Zeybeği (Savaştepe)
- 29-Pamukçu Bengisi (Pamukçu)
- 30-Pamukçu Karşılaması (Pamukçu)
- 31-Sarhoş Havası (İvrindi-Merkez)
- 32-Sebai Güvende (Ayvalık-Burhaniye)
- 33-Sekme (Dursunbey)
- 34-Şerifem (Sındırgı)
- 35-Tabancalı Zeybeği (Ayvalık-Burhaniye)
- 36-Toplu Güvende (Pamukçu)
- 37-Doğru Hava (Pamukçu)
- 38-Aldı Dereleri (Dursunbey)
- 39-Susurluk Karşılaması (Susurluk)