Balıkesir Yöresi

Balıkesir Yöresi Halk Oyunları Hakkında Genel Bilgi

Coğrafi olarak incelendiğinde erkek oyunlarında Edremit Körfezi çevresinde ve Körfez’e yakın bölgelerde zeybek, Merkez ilçelere yakın bölgeler, ovalık bölgeler ile Kuzey Balıkesir coğrafyasında güvende ve bengi tipindeki alt zeybek türleri, doğudaki dağlık bölgede ise daha çok Yörük karakterli kaşıklı zeybek oyunlarının ağırlıkta olduğu görülmektedir. Kuzey Balıkesir olarak adlandırdığımız kültür çevresini oluşturan Gönen, Edincik civarlarında oynanan oyunlar da Balıkesir oyun yapılarını barındırmaktadır. Bu yüzden yörede tek bir yöre tavrı bulunmamaktadır. Yöredeki oyunların ortak özellikleri genel olarak toplu olarak oynanması ve daire, düz çizgi ve karşılıklı geçişler şeklinde icra edilmesidir. Bir oyunun ortaya çıkmasında, her etnoğrafik kültürün kendi özellikleri yanında coğrafi özellikler de etkili olmuştur. Kadın oyunlarını etnoğrafik karaktere göre ayırabilmek kolaydır. Buna göre Manav oyunları, Yörük oyunları ve Tahtacı-Türkmen oyunları derlenmiştir. Bu etnoğrafik grupların giyim usulleri de birbirinden farklılık göstermektedir. Ayrıca 93 Muhacırleri’nden de (Bulgaristan) oyunlar ve giysiler kayda geçmiştir.

1927 yılından sonra Pamukçu Erfene gecelerinde oda oyunu olarak oynanan Pamukçu oyunlarının, meydanlara taşınmasıyla ortaya çıkan Balıkesir Yöresi Halk Oyunları kavramı çerçevesinde günümüze değin pek çok çalışma yapılmıştır. Pamukçu Bengi Ekibi, Türkali Köyü Ekibi, Dursunbey-İsmailler Köyü Ekibi ve Milliyet Gazetesi Yarışmasına katılan Necatibey İlköğretmen Okulu Kadın Ekibi Balıkesir Yöresi Halk Oyunları’nın temel taşlarını oluşturmaktadır. 1984 yılında MEB yarışmalarının başlamasıyla; Balıkesir sahneleri, yöresel giysi sayısı ve oyun repertuvarı gelişmiştir. Balıkesir Yöresi’nin beş kültür çevresinden oyunlar ve giysiler derlenerek “Balıkesir Yöresi Halk Oyunları” çalışmaları günümüze kadar gelmiştir. Balıkesir Yöresi Halk Oyunları çalışmaları değerlendirildiğinde, 2010’lu yıllarla birlikte daha popüler olması nedeniyle diğer Ege illerinin oyun yapılarının taklit edildiği ve özgünlükten kopulduğu görülmektedir. Balıkesir Yöresi ekiplerinin yarışma gösterilerinde, diğer gösterilerde veya Balıkesir tanıtımlarında diğer Ege illerine özenti ve oyunların zeybekleşmesi görülmektedir. Bunun önüne geçilmelidir.

Balıkesir Yöresi Halk Oyunları coğrafyaya göre analiz edilebilir. Buna göre Balıkesir Yöresi beş kültür çevresine ayrılabilir. Bunlar; Ova kültür çevresi, Dağ kültür çevresi, Kazdağı kültür çevresi, Kuzey Kozak kültür çevresi, Kuzey Balıkesir kültür çevresi. Oyunların ortaya çıkmasında ve kültür çevrelerine göre farklılaşmasında etnoğrafik kültürlerin ve coğrafyanın durumu etkili olmuştur denebilir. Ova kültür çevresinde oyunlar birbirine benzer. Ova kültür çevresinde Türkiye’nin başka yerlerinde görülmeyen özgün Balıkesir oyunları tespit edilmektedir. Dağ kültür çevresinde oyunlar birbirine benzer. Dağ kültür çevresinde de Türkiye’nin başka yerinde görülmeyen Balıkesir yöresine özgü oyunlar ve figürler tespit edilmektedir. Kazdağı kültür çevresinde oyunlar birbirine benzer. Kuzey Kozak kültür çevresinde oyunlar Bergama’dan etkilenmiştir ve birbirine benzer. Kuzey Balıkesir kültür çevresinde Çerkes, Muhacır, Pomak gibi göçmen kültürler dominant hale gelmiştir ancak yerleşik kültür izlerine rastlanılabilmektedir.

Balıkesir Yöresi’ndeki Kültür Çevreleri

Balıkesir yöresinde ortaya çıkan halk oyunları kültürü beş kültür çevresine ayrılarak incelenebilir. Bunlar;

1-Dağ [Alaçamdağı-Ulusdağı ve çevresi] kültür çevresi:

Dominant kültürün Yörük kültürü olduğu bir alanda konar-göçerliğin etkisiyle daha çok hayvancılığa dayalı bir ekonomi üzerinde oyun kültürü gelişmiştir. Alaçamın batısında kalan köyler daha eski yerleşim birimleridir ve kendilerine Manav bile derler. Bir köyün eski mi yeni mi olduğu üçeteğinden anlaşılabilir. Sındırgı-Bigadiç-Kepsut kadın oyun karakteri ile Dursunbey kadın oyun karakteri arasında bariz farklar vardır.

2-Ova kültür çevresi:

Balıkesir Etnoğrafya Haritası

Dominant kültürün yerleşik Manav kültürünün olduğu bu alanda tarıma dayalı bir yapı içinden doğan bir halk kültürü gelişmiştir.

18.yüzyıldan sonra özellikle ova kültür çevresine gelen Muhacır kültür, Manav kültürünü derinden etkilemiş ve birbiriyle etkileşim içerisine girmiştir. İki kültür birbiri ile alışverişte bulunmuş ova kültür çevresinde daha yeni ve melez bir kültür doğmuştur. Ancak temelinde yine Manav kültürü baskındır. Burada çok sayıda Çepni yerleşimi ile Türkmen (Türkali) yerleşimi de vardır.

3-Kazdağı kültür çevresi:

Dominant kültürün Tahtacı-Türkmen (Alevi) kültürünün olduğu bu alanda daha farklı bir yaşam ve kendine özgü yöresel zeybek oyun kültürü gelişmiştir. Yörük kültürü de belirgindir.

4-Kuzey Kozak kültür çevresi:

Kuzey Kozak Yaylaları ve Madra dağı çevresinde Yörük ve Manav kültürü bir arada güneydeki Bergama zeybek tavırlarından etkilenmiştir. Dağlık arazi dışında sahil kıyısı Balkanlardan ve Adalardan göç almıştır, Buralarda yöresel olarak nitelendirilemeyecek göçmen kültürleri vardır.

5-Kuzey Balıkesir kültür çevresi:

Dominant kültür Manav ve Yörük kültürü olmasına rağmen, yabancı kültürlerin yoğun göçüne maruz kaldığından yerel kültür dominantlığını kaybetmiştir. Kafkas, Tatar ve Pomak gibi yöreye yabancı kültürler baskın hale gelmiştir. Gönen çanağına yabancı kültürlerin gelmesi, Manav ve Yörük kültürünün devamını engellemiş ve kozmopolit bir yapı ortaya çıktığından halk oyunları kültürü unutulmuştur. Ancak hala bazı izler bulunabilmektedir.

Balıkesir Yöresi’nin Asli Etnoğrafik Grupları

Manav: 1862 yılından önce kendi istekleriyle yerleşik hayata geçen Türkmenlerdir. 1530 tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri’ne baktığımızda Balıkesir’in ovalık kesimlerinde pek-çok köyün kurulu olduğunu görüyoruz. İşte bu köyler Manav olarak adlandırılmaktadır.

Yörük: 1862 yılından sonra zorla yerleşik hayata geçmesi istenen ve zorla köyler kurdurulan Türkmenlerdir. Başlıca Yörük Grupları : Karakeçili, Yağcıbedir, Kılaz, Hardal, Nacakçı, Yüncü, Kubaş, Kızılkeçili, Şehitli, Söğütlü, Kirli Kubaş’tır. Köy sayısı olarak en çok bulunan Yörük grubu Karakeçililerdir.

Tahtacı: Kazdağlarında yaşayan Tahtacıların soyu Dobrucadan Karesi Beyliğine 1305’li yıllarda sığınan Sarı Saltuklu Türkmenlerine dayanır. Balıkesir’in iç kesimlerinde yaşayanların (Türkali-Kongurca-Mehmetler) kökeni ise daha farklı olup Mamalu Türkmenlerine dayanır ve 1703 yılında yerleşmişlerdir.

Çepni: (Çetmi)1691 yılından sonra Rakka-Halep civarından Balıkesir topraklarına göçen Kantemürlü adı verilen Çepni Türkmenleridir. (Günümüzdeki Çepniler bunlardır).

Etnografyaya ve Coğrafyaya Göre Yöresel Giysiler

Balıkesir Yöresi olarak tescillenmiş oyunların listesi

Resmi halk oyunları yarışmalarında Balıkesir Yöresi olarak tescillenmiş kadın oyunlarının listesidir (50 adet):

Resmi halk oyunları yarışmalarında Balıkesir Yöresi olarak tescillenmiş erkek oyunlarının listesidir (39 adet):

Default image
admin
Yazılar: 209

Bir cevap yazın

Popüler Yazılar

Şıngır
Eski Kozak Zeybeği
Balıkesir Yöresi Kadın Oyunları Hakkında
Ağır Hava